Anna Stando
Praca, która daje sens

Zacznijmy od trudnego pytania. Kim jesteś?

Jestem osobą, która lubi być zaangażowana w wiele różnych tematów. Szczególnie bliskie mojemu sercu są dwa obszary: różnorodność i integracja oraz rozwój osobisty. Przede wszystkim jednak jestem kobietą, która głęboko wierzy w siłę solidarności z innymi kobietami. Uświadomiłam to sobie, kiedy przeprowadziłam się do Zurychu i zaczęłam przychodzić na spotkania kółka Lean In. To było jakieś sześć lat temu.

Wyjaśnijmy: Lean In to nazwa organizacji, która zmieniła życie kobiet na całym świecie, ale i fraza oznaczająca podejmowanie wyzwań i aktywne korzystanie z możliwości, aby osiągnąć zawodowe cele.

Tak, dokładnie. Lean In to światowa organizacja non-profit, wywodząca się ze Stanów Zjednoczonych, która – mówiąc najogólniej – zrzesza kobiety, zainteresowane rozwojem osobistym i karierą zawodową. Głównym celem jest wzajemne wspieranie się, motywowanie się i uczenie się od siebie nawzajem nowych umiejętności. Lean In założyła Sheryl Sandberg, obecna szefowa operacyjna Facebooka i jedna z najbardziej wpływowych kobiet w Stanach, której TEDTalk „Why we have too few women leaders” obejrzały miliony kobiet na świecie. W swojej książce „Lean In. Women, Work and The Will to Lead” dzieli się poradami, jak osiągnąć pozycję w biznesie, która byłaby zgodna z naszymi ambicjami i potencjałem. Ta książka bardzo dobrze się przyjęła, także dlatego, że Sheryl dała nam słownictwo pozwalające wyrazić własne odczucia i doświadczenia. Jednym z takich określeń jest właśnie lean in. Innym, które dobrze oddaje to, co czuje wiele kobiet aktywnych zawodowo to impostor syndrom, co jest tłumaczone na język polski jako syndrom oszusta.

Wiem o czym mówisz. Pracuję w branży, w której jest to bardzo częste. Pisząc często słyszę jak wewnętrzna oszustka zaczyna swój monolog….

Z negatywnym wewnętrznym monologiem zmaga się wiele kobiet, ze mną włącznie. Nawet jeśli udało nam się osiągnąć jakiś sukces, np. zająć wysoką pozycję w firmie, to w tyle głowy wciąż tkwi myśl: dlaczego wybrali akurat mnie, a co, jeśli odkryją, że jednak nie jestem taka dobra, że się nie nadaję? Teraz wiemy już, jak to działa – potrafimy to uczucie nazwać i próbować je przezwyciężyć. Popularność książki Sheryl Sandberg sprawiła, że kobiety w Stanach Zjednoczonych zaczęły się spotykać w małych grupach, tzw. kółkach (Lean In Circles) w celu omawiania treści książki. Kilka lat temu ta koncepcja pojawiła się także w Europie. Kiedy przyjechałam do Szwajcarii, zaczęłam chodzić właśnie na takie kółko, organizowane w Zurychu. Gdy nasza liderka zrezygnowała z działalności, razem z kilkoma innymi kobietami postanowiłyśmy przejąć jej rolę. Z czasem grupa kobiet, zainteresowanych Lean In zaczęła się powiększać, aż w końcu z kółka powstała cała sieć, łącząca setki kobiet, które dołączają na różne nasze wydarzenia. W 2018 zostałyśmy uznane przez globalną fundację Lean In jako oficjalne liderki regionalne w Szwajcarii i wzięłyśmy udział w spotkaniu w Palo Alto w Kalifornii, na które zaproszono liderki lokalnych organizacji z całego świata. Poznałam wtedy niesamowite kobiety, które przenoszą góry, ale też samą Sheryl Sandberg, co było dla mnie emocjonującym, ważnym wydarzeniem, które ciepło wspominam do dzisiaj.

Czy Lean In jest wyłącznie dla kobiet chcących osiągać zawodowe szczyty?

Niekoniecznie. Każde kółko, czyli mała grupa wsparcia działa nieco inaczej, a niektóre grupy koncentrują się na konkretnym obszarze: skupiają np. kobiety w branży IT, pracujące matki, przedsiębiorczynie. Spotkania odbywają się najczęściej co miesiąc, a liderka kółka za każdym razem przygotowuje temat do dyskusji. Ważnym elementem tych spotkań jest wsparcie w konkretnych sytuacjach, w jakich się znalazłyśmy albo znajdziemy. Przykład: masz dobry pomysł, ale na zebraniu w firmie nikt cię nie słucha. Dwie minuty później Twój pomysł pada z ust mężczyzny i nagle okazuje się, że to strzał w dziesiątkę. Kolega zbiera laury, sukces jest jego. Brzmi znajomo? W Lean In przepracowujemy podobne sytuacje i uczymy się, jak można się w nich zachować. To dotyczy też przygotowań do rozmowy o pracę albo o awans. Przeglądamy wzajemnie swoje dokumenty, zastanawiamy się, jak odpowiadać na trudne pytania. Najważniejsze w kółku jest to, żeby kobiety czuły się bezpiecznie i mogły sobie zaufać. Oprócz tego organizujemy też większe wydarzenia. Dyskutujemy na temat temat wyzwań w biznesie, uczymy się jak efektywnie zwalczać (nieświadome) uprzedzenia, jak być inkluzywną liderką czy też jak byś sojusznikiem osób mniej uprzywilejowanych. W 2019 odbyła się też konferencja Lean In Switzerland dla 250 osób, głównie kobiet. Atmosfera była wspaniała. Do tej pory jak o tym pomyślę, mam gęsią skórkę.

Mówi się, że w Szwajcarii szklany sufit jest dla kobiet wyjątkowo trudny do przebicia.

Można powiedzieć, że przebijaniem tego sufitu zajmuję się zawodowo. Jestem specjalistką od równości genderowej w Advance, organizacji, która stara się zwiększyć liczbę kobiet na menedżerskich stanowiskach w Szwajcarii. To, co różni nas od wielu innych organizacji, zajmujących się równouprawnieniem kobiet w biznesie, jest praca z firmami, nie z indywidualnymi osobami. Wychodzimy z założenia, że przedsiębiorstwa mogą działać szybciej niż dzieje się to na szczeblu państwa, prawa, przepisów i norm społecznych. Naszymi członkami są korporacje, m.in. Credit Suisse, ABB, IKEA, Biogen, , Swiss Re, Axa, ale i szwajcarska poczta czy koleje. Zapraszamy do rozmów np. osoby odpowiedzialne za rekrutację i dyskutujemy na temat dobrych praktyk związanych z promocją kobiet w biznesie czy też w jaki sposób wyeliminować nieświadome uprzedzenia. Bardzo nam zależy również na włączeniu do procesów zwiększania świadomości menedżerów najwyższego szczebla, dlatego organizujemy np. śniadania dla dyrektorów generalnych naszych firm członkowskich czy różne kampanie marketingowe, np. nasz filmik ‘Career Games – what if children played by adult rules?’. Wierzymy w to, że jeśli kobiety mają wsparcie z góry, to o wiele łatwiej będzie wprowadzić zmiany na wszystkich poziomach zatrudnienia. Oferujemy też program mentoringowy i wszelkiego rodzaju treningi, które pomagają kobietom nabyć umiejętności pomagające we wspinaniu się po szczeblach kariery.

Jak prezentuje się Szwajcaria jeśli chodzi o liczbę kobiet-menedżerek?

Wciąż jest tu sporo do zrobienia. Razem z Uniwersytetem w Sankt Gallen przeprowadzamy regularnie badanie „Gender Intelligence Report”, w którym biorą udział szwajcarskie firmy. Wyniki z 2021 pokazały, że w 90 firmach, które przeanalizowaliśmy, połowa pracowników na stanowiskach niezarządzających to kobiety. To dobra reprezentacja. Ale im wyżej idziemy, jeśli chodzi o pozycję zawodową, tym bardziej kobiet ubywa. Jeśli weźmiemy pod uwagę wyłącznie top management, kobiety stanowią już tylko 17 procent wszystkich pracowników. Mamy tu do czynienia ze zjawiskiem, określanym w amerykańskiej literaturze jako broken rung, złamany szczebel drabiny kariery. Kobietom jest bardzo trudno otrzymać przede wszystkim pierwsze stanowisko kierownicze, co jest związane z uprzedzeniami, ale i z tym, że przeważająca liczba awansów dokonuje się między 30. a 40. rokiem życia. A kobiety w tym wieku zazwyczaj próbują godzić pracę i życie rodzinne. W Szwajcarii wiele kobiet ogranicza wymiar etatu, a badania pokazują, że full time is still a king – najszybciej awansuje się pracując na 100 procent. Jeśli spojrzymy na indeks SMI, czyli 50 największych szwajcarskich firm, notowanych na giełdzie, widzimy, że tylko jedna z nich ma kobietę jako CEO, dyrektor generalną.

Niska reprezentacja kobiet na najwyższych szczeblach w biznesie to chyba nie jest wyłącznie problem Szwajcarii...

To prawda, ale tutaj jest on większy niż w innych krajach w Europie. Spójrzmy choćby na wymiar urlopu macierzyńskiego. W Szwajcarii trwa on tylko 14 tygodni. Tak, jakbyśmy się nie spodziewali, że kobiety po urodzeniu dziecka będą chciały wrócić do pracy. I rzeczywiście często nie wracają. Mam wrażenie, że w Szwajcarii nie sprzyja się matkom w dokonaniu wyboru, aby być aktywną zawodowo. A przecież to wybór jest najważniejszy. Jeśli kobieta chce zostać w domu i zająć się dziećmi, ponieważ właśnie to daje jej największą satysfakcję, to mam nadzieję, że sytuacja rodzinna jej na to pozwoli, a ona sama nie będzie oceniana przez innych negatywnie. Jeżeli jednak kobieta chce wrócić do pracy, jest to również jej prawo. Dobrze byłoby akceptować taki wybór i stworzyć system wsparcia dla kobiet, które chcą się realizować w swojej profesji. Jeśli spojrzymy na to, kto kończy studia, jest to tyle samo kobiet, co i mężczyzn, z delikatną przewagą tych pierwszych. Wypadałoby, żebyśmy jako społeczeństwo zaczęli z tego potencjału korzystać.

Czy jako specjalistka od promowania kobiet w biznesie widzisz na tym polu zmiany w dobrym kierunku?

Przed nami długa droga, a każda firma zaczyna w innym miejscu. W Advance pracujemy z wieloma otwartymi, zaangażowanymi i świadomymi ludźmi, którzy chętnie się uczą i chcą zmieniać swoje firmy na lepsze. To jest jeden promyk nadziei. Drugim jest to, że pokolenie baby boomu będzie wkrótce przechodzić na emeryturę. Obecnie jedna trzecia pracujących mężczyzn jest powyżej 50. roku życia, a tylko jedna piąta kobiet. W najbliższych latach więcej mężczyzn niż kobiet będzie odchodziło z pracy i to może być szansa na awansowanie kobiet. Żeby tak się stało, firmy muszą pracować nad uczciwymi praktykami, tak, aby procent promocji był bliższy procentowi zatrudnionych kobiet. Z drugiej strony, pandemia ma negatywny wpływ na pracujące kobiety. Badanie Women in the Workplace 2021, przeprowadzone przez LeanIn i MacKinsey&Company, wykazało, że kobiety są teraz dużo bardziej wypalone niż przed pandemią i dużo bardziej niż mężczyni. Konsekwencje są takie, że jedna na trzy kobiety rozważa zredukowanie etatu albo nawet całkowite zrezygnowanie z pracy. ‘The Global Gender Gap Report’ opublikowany przez World Economic Forum pokazuje, że pandemia wykasowała dziesiątki lat postępów do równóści płci. To są dane, które bolą, ale też motywują do zwiększonej działalności. Zbyt daleko już zaszłyśmy, żeby tylko stać i patrzeć na to co teraz się dzieje.

Jak to się stało, że zawodowo zajęłaś się wspieraniem kobiet?

Musimy się cofnąć do czasu, kiedy skończyłam 18 lat i wyprowadziłam się z Polski. Miałam jechać do Anglii, a wylądowałam w Holandii. Tam pracowałam jako au pair i skończyłam studia, komunikację międzykulturową. Podczas studiów pracowałam też jako wolontariuszka w Gwatemali i byłam na wymianie w Meksyku. Później zaczęłam pracować dla ECCO, firmy produkującej buty. To był ekscytujący czas, bardzo dużo podróżowałam. W Danii, gdzie znajduje się główna siedziba firmy, pracowałam przez siedem miesięcy, a potem przez kolejne cztery w fabryce w Tajlandii. To właśnie praca w ECCO przywiodła mnie do Szwajcarii. Plan był taki, że zostaję tu pół roku, a potem przenoszę się do Stanów Zjednoczonych, ale w Szwajcarii bardzo mi się spodobało. Dostałam propozycję pracy na stanowisku sales managerki, najpierw na rynki EMEA, a potem na Azję i Stany Zjednoczone. To, co robiłam było bardzo ciekawe, ale po jakimś czasie zdałam sobie sprawę, że szukam czegoś więcej. Tylko jeszcze nie wiedziałam, co to dokładnie miałoby być. Zmieniłam nawet firmę, licząc na to, że ta zmiana da mi nową energię, ale szybko się okazało, że nie o to chodziło. Był to też czas, kiedy zaczęłam angażować się w działalność Lean In w Zurychu i ilekroć wychodziłam z tych spotkań, czułam, że robię coś, co ma sens. Chciałam w mojej pracy mieć takie poczucie na co dzień. Zaczęłam pracować z coachem, panią z Polski, ale mieszkającą w Holandii i to ona pomogła mi uświadomić sobie, co jest dla mnie jedną z najważniejszych wartości w życiu i w pracy. Wyszło na to, że jest to uczciwość i sprawiedliwość. Wtedy stało się dla mnie jasne, że potrzebuję pracy, która ma sens. Znajoma powiedziała mi o Advance, gdzie pomagałam najpierw jako wolontariuszka, a po miesiącu otrzymałam propozycję pracy. W tym czasie dołączyłam też do zespołu Capacity, organizacji, która zajmuje się pomocą migrantom i uchodźcom w usamodzielnieniu się w Szwajcarii.

Wychodzi na to, że Twoją zawodową misją jest pomaganie innym.

To wynika z moich osobistych doświadczeń, z tego, że sama w życiu otrzymałam wiele wsparcia od innych. Pochodzę ze Śląska, a moi rodzice są oboje niestety uzależnieni od alkoholu, więc nie zawsze mogli mnie wspierać kiedy tego potrzebowałam. Miałam dość trudne dzieciństwo, musiałam ciężko pracować nad sobą i swoimi możliwościami i dużo zawdzięczam ludziom, którzy pojawili się na mojej drodze. Przede wszystkim najbliższej rodzinie, babci, ciociom i wujkom, ale też obcym ludziom, na przykład rodzinie, u której pracowałam w Holandii i która dała mi przestrzeń do rozwoju i wspierała moje plany. Potem pojawili się też inni wspierający ludzie i oni wszyscy pokazali mi, że my naprawdę możemy zrobić wiele dla innych. Teraz sama staram się pomagać, angażując się w organizacje dające innym możliwości rozwoju, a czasem nawet pozwalają poczuć się jak w domu. Tak jak w Capacity, gdzie ludzie przychodzą z otwartą głową i otwartym sercem, i gdzie spotykają innych ludzi, którzy ich rozumieją. Czasem wystarczy trafić na kogoś, kto uwierzy, że masz w sobie więcej potencjału niż mówi metka, którą ktoś inny ci przypiął.

Czym zajmuje się Capacity?

Jest to organizacja, która narodziła się z myślą o budowaniu społeczeństwa otwartego i wspierającego wszystkich, niezależnie od ich pochodzenia. W centrum tego co robimy znajdują się uchodźcy i migranci w Szwajcarii, którzy budują tutaj na nowo swoje życie. Z jednej strony, dajemy im wiedzę na temat przedsiębiorczości i narzędzia do tego jak otworzyć swój biznes lub organizację non-profit. Z drugiej, tworzymy środowisko, gdzie każdy może czuć się sobą, zdobyć nowych przyjaciół, odbudować wiarę w siebie i znaleźć nadzieję na lepsze jutro. Każda osoba w Capacity otrzymuje mentora, który jest albo Szwajcarem albo mieszka tu od dłuższego czasu i zna tutejsze realia. W związku z tym, że nie każdy uchodźca ma pozwolenie na pracę, w programie Capacity mamy też osoby, którym nie wolno prowadzić działalności biznesowej, ale które mają ciekawe pomysły nienakierowane na zysk. Są to głównie inicjatywy skupiające się na pomaganiu innym, mimo, że sami pomysłodawcy często znajdują się w trudnej sytuacji. To są osoby, które są wdzięczne za nowe szanse, chcą być aktywne i przyczyniać się do rozwoju społeczeństwa, a umiejętności, których się uczą, przydadzą im się, gdziekolwiek się ostatecznie znajdą.

Możesz podać kilka przykładów najciekawszych inicjatyw?

Trudny wybór! Jest u nas Natalia, która studiowała sztukę w Kolumbii i która teraz robi tutaj magistra. Natalia organizuje wycieczki po Zurychu, np. Zurich Street Art Tour, pokazując sztukę w przestrzeni miejskiej, a dzięki jej spojrzeniu i my możemy poznać to miasto w nieco inny sposób. Natalia i jej rodzina przez cztery lata żyli w zawieszeniu, dopiero niedawno otrzymali status uchodźców i pewność tego, że mogą zostać w Szwajcarii. Inna kobieta – Emilce, zajmuje się upcyklingiem kanap skórzanych. Zbiera z ulicy wyrzucone meble, zdziera z nich skórę i robi z nich przepiękne torby, portfele, etui na długopisy. Każdy produkt jest inny, tak jak każda sofa ma inną historię. Kolejny z naszych projektów łączy Szwajcarię i Nepal. Małżeństwo, Carmen i Tashi, założyli firmę, która nazywa się „Thank God It’s Fair Wear”. Szyją wysokiej jakości ubrania w Nepalu i sprzedają je w Szwajcarii. To zrównoważona, ręcznie wykonana moda, która bardzo dobrze się tu przyjęła. Wśród absolwentów naszego programu jest też Sunita, która odniosła sukces w Indiach, sprzedając niesłodzoną herbatę. Kiedy przeniosła się do Szwajcarii, potrzebowała wsparcia, aby kontynuować tutaj swój biznes. Między innymi dzięki programowi Capacity otworzyła swój online sklep i pierwszy stacjonarny sklep w Bazylei. Pracować z tymi ludźmi to sama przyjemność i ogromna inspiracja!

Jak można wesprzeć Waszą działalność?

Capacity jest organizacją non-profit, która działa dzięki wsparciu finansowym przeróżnych fundacji i firm. W momentach kryzysu, z jakim mamy do czynienia teraz, budżety niestety często są cięte lub przeznaczane na inne cele. W związku z tym bardzo polegamy na dotacjach od indywidualnych osób. W 2021 zdecydowaliśmy się na rozpoczęcie naszej pierwszej kampanii crowdfundingowej. Zebraliśmy prawie 50 tysięcy franków na sfinansowanie ośmiu stypendiów dla migrantów i uchodźców w naszym programie przedsiębiorczości w 2022. Mimo że kampania już się zakończyła, wpłaty nadal są możliwe poprzez naszą stronę internetową i zawsze mile widziane. Zawsze też szukamy specjalistów od różnych tematów biznesowych oraz mentorów dla naszych uczestników. Jesteśmy również bardzo wdzięczni za kontakty z osobami na stanowiskach HR albo Social Corporate Responsibility, ponieważ oferujemy bardzo ciekawy program dla firm.

Zaprosiłam Cię do rozmowy z cyklu „Polki zmieniają Szwajcarię”, ponieważ kilka innych kobiet odezwało się do mnie po lekturze poprzednich wywiadów, mówiąc: musisz porozmawiać z Anną Stando. Czy Ty sama masz poczucie, że to co robisz, zmienia Szwajcarię?

Bardzo bym chciała, aby moja działalność w Lean In i w Advance pomogła zmienić obraz kobiety w Szwajcarii. A to idzie ręka w rękę z tym, co robię w Capacity. Prezentując działalność naszych przedsiębiorców i aktywistów, próbujemy uczynić Szwajcarię nieco bardziej otwartą na ludzi z różnych kultur i zmienić stereotyp uchodźcy. Migranci, tak jak Ty i ja, oraz uchodźcy to wspaniali, zaangażowani, dobrzy ludzie, którzy ubogacają społeczeństwo, a pracując lokalnie w Szwajcarii, często wspierają też miejsca, z których pochodzą i robią rzeczy zorientowane na przyszłość. Zarówno w pracy z migrantami, jak i z kobietami moim głównym celem jest wsparcie ludzi w tym, aby mogli realizować swój potencjał, bez względu na to, kim są i skąd pochodzą. To właśnie my, cudzoziemcy i cudzoziemki przyjeżdżamy tu z nową energią, z pomysłami i wypełniamy różnorodne nisze, których w Szwajcarii wciąż jest sporo.

I Ty również je wypełniasz. Wiem, że niedawno ruszyłaś z samodzielną inicjatywą.

Tak! Ludzie z Capacity zarazili mnie gorączką przedsiębiorczości, dali wsparcie i nadzieję na to, że i ja mogę działać i spełniać się tak jak chcę. Na początku 2021 roku, podczas urlopu macierzyńskiego, na długich spacerach z moją córką wymyśliłam program, który uczy wdzięczności i buduje poprzez to odporność emocjonalną. To wyzwanie wdzięczności „My Gratitude Challenge”, najpierw miało być tylko dla mnie i moich przyjaciółek, ale zostało tak dobrze przyjęte, że otworzyłam je dla wszystkich. Właśnie trwa czwarta tura Wyzwania, a w programie biorą udział nie tylko ludzie ze Szwajcarii, ale także z Holandii, Anglii, Niemiec, Portugalii i ze Stanów Zjednoczonych! Pandemia, konflikty zbrojne, niepewność co przyniesie jutro mają ogromnie negatywny wpływ na nasze zdrowie psychiczne. To wszystko, w połączeniu z faktem, że mamy tendencję do koncentrowaniu się na tym, co jest złe, a nie na tym co jest dobre, prowadzi często do depresji. Praktykowanie wdzięczności pomaga nam dostrzec (czasem na nowo) pozytywne rzeczy w naszym życiu i rozwinąć inne podejście do świata. Wdzięczność pomaga nam nie tylko czuć się szczęśliwszymi, ale także budować odporność emocjonalną, tak niezwykle ważną w dzisiejszych czasach.

Dla mnie jesteś żywym przykładem tego, że w tak wyspecjalizowanym kraju jak Szwajcaria, wszechstronność jednak może być zaletą.

Zmiana ścieżki kariery zajęła mi dużo czasu. I na pewno znacznie szybciej znalazłabym pracę w obszarze, w którym miałam już doświadczenie. Teraz z perspektywy czasu widzę, że choć robię wiele różnych rzeczy, to one wszystkie mają ze sobą wiele wspólnego. Jest mi też coraz łatwiej prezentować i komunikować moją wszechstronność tak, aby inni dostrzegali, że jest w tym wszystkim jakiś wspólny mianownik. Że to działa i ma sens. W Szwajcarii często jesteśmy zawodowo szufladkowane, na przykład na podstawie tego, skąd pochodzimy. Mam koleżankę z Polski, która pracuje w banku i zdarzyło jej się spotykać z reakcją: sprzątasz tam? Mnie chyba się udało stworzyć „szufladkę” dla samej siebie. Na własnych zasadach.